วิทยานิพนธ์ระดับมหาบัณฑิต ปี 2556
การเคลื่อนไหวทางความคิดของพุทธทาสภิกขุกับการเมืองไทย พ.ศ. 2516-2536
โดย วิศรุต บวงสรวง
ดาวน์โหลดได้ที่ http://digital.library.tu.ac.th/tu_dc/frontend/Info/item/dc:95303

บทคัดย่อ

          งานศึกษาชิ้นนี้มุ่งศึกษาแนวคิดทางการเมืองของพุทธทาสภิกขุ เพื่อตอบคำตอบว่าแนวคิดทางการเมืองของพุทธทาสภิกขุ มีความเป็นมาอย่างไร โดยมีขอบเขตการศึกษาตั้งแต่ พ.ศ. 2516-2536 พร้อมทั้งมุ่งอธิบายว่า ในแต่ละช่วงเวลานั้นพุทธทาสภิกขุมีแนวคิดอย่างไร และมีใครบ้างเข้ามาปฏิสัมพันธ์ทางความคิดกับพุทธทาสภิกขุ
          แม้ว่างานศึกษาชิ้นนี้ จะกำหนดขอบเขตไว้ที่ช่วง พ.ศ. 2516 - 2536 ก็ตาม แต่จากข้อค้นพบในการศึกษาครั้งนี้พบว่า แนวคิดทางการเมืองของพุทธทาสภิกขุ มีรากฐานทางความคิดที่ก่อตัวขึ้นภายใต้บริบทสังคมการเมืองไทยตั้งแต่ช่วงทศวรรษ 2490-2500 ภายใต้บริบทสงครามเย็นในช่วงหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 อันเป็นช่วงเวลาที่พระพุทธศาสนาต้องปะทะเผชิญหน้าเข้ากับแนวคิดสังคม นิยม-คอมมิวนิสต์ในช่วงแรกๆ พุทธทาสภิกขุได้อธิบายว่า พระพุทธศาสนานั้นเป็นทั้งประชาธิปไตยและสังคมนิยมอยู่แล้ว หากทว่าเหนือกว่าประชาธิปไตยและสังคมนิยมตามแนวคิดตะวันตกที่มุ่งไปสู่ความสุขทางวัตถุ ขณะที่ประชาธิปไตยและสังคมนิยมแบบพุทธศาสนานั้นมุ่งสู่ความสุขทางจิตใจอย่างไรก็ตาม ในช่วงแรกนี้ พุทธทาสภิกขุมิได้ให้ความสำคัญกับสถาบันพระมหากษัตริย์มากนัก
          ระยะถัดมา ในช่วงต้นทศวรรษ 2510 - พ.ศ. 2519 ภายใต้บริบทสถานการณ์ความขัดแย้งทางอุมดการณ์ที่รุนแรงขึ้นทั้งในและนอกประเทศ พุทธทาสภิกขุ่ได้เสนอแนวคิดทางการเมืองที่เด่นชัดและเป็นระบบมากที่สุด คือ "ธัมมิกสังคมนิยมแบบเผด็จการ" และ "ธรรมะกับการเมือง" โดย พัฒนามาจากแนวคิดที่ปรากฏในช่วงทศวรรษก่อนหน้า พุทธทาสภิกขุชี้ว่า สำหรับสังคมไทยแล้ว การปกครองตามหลักพระพุทธศาสนาด้วยแนวทางของ "ธัมมิกสังคมนิยมแบบเผด็จการ"คือ แนวทางที่ถูกต้อง ในแนวคิดดังกล่าว พุทธทาสภิกขุเสนอว่า การปกครองที่ดี คือ แสวงหาคนดี/ธรรมราชามาปกครองแบบเผด็จการโดยธรรม ความสัมพันธ์ของผู้คนในสังคม ควรสัมพันธ์ลดหลั่นกันไปตามลำดับ ชั้นแห่งหน้าที่ ในระบอบดังกล่าวจะมุ่งไปสู่ความสุขทางจิต/นิพพานเป็นสำคัญ
          ช่วงสุดท้าย ระหว่างกลางทศวรรษ 2520 - พ.ศ. 2536 พุทธทาสภิกขุได้ให้ความสำคัญกับพระมหากษัตริย์และหลักทศพิธราชธรรมเป็นอย่างมาก และชี้ว่าระบอบธัมมิกสังคมนิยมจะบังเกิดขึ้นได้ เมื่อทุกคนปฏิบัติตนตามหลักทศพิธราชธรรม ในช่วงสุดท้ายนี้ แนวคิด "ธัมมิกสังคมนิยมแบบเผด็จการ"ของพุทธทาสภิกขุได้รับการยอมรับ ตีความเพิ่มเติมออกไปอย่างกว้างจากปัญญาชนร่วมสมัย ว่าแนวคิดดังกล่าวสามารถสร้างสังคมไทยชาวพุทธไทยในอุดมคติได้ อย่างไรก็ตาม เมื่อสำรวจข้อวิจารณ์ที่มีต่อแนวคิดดังกล่าว แล้วพบว่าปัญญาชนส่วนหนึ่งได้วิจารณ์ว่า แนวคิดดังกล่าวเป็นแต่เพียง "มายาภาพ" ที่มิอาจแก้ไขปัญหาใด ๆ ได้