วิทยานิพนธ์ระดับมหาบัณฑิต ปี 2545
ความสำคัญของปลาทูต่อสังคมและเศรษฐกิจไทย พ.ศ. 2397-2496
โดย ธัญญารัตน์ สามัตถิยะ
ดาวน์โหลดได้ที่ https://digital.library.tu.ac.th/tu_dc/frontend/Info/item/dc:116424

บทคัดย่อ

วิทยานิพนธ์ฉบับนี้มุ่งศึกษาถึงความสำคัญของปลาทูต่อสังคมและเศรษฐกิจไทย ในช่วงปี พ.ศ. 2397-2496 โดยเริ่มศึกษาตั้งแต่วัฒนธรรมการบริโภคปลาทูที่มีในสังคมไทย พัฒนาการของธุรกิจปลาทูในอ่าวไทย กระบวนการทางด้านตลาดของปลาทู และบทบาทของกลุ่มต่าง ๆ ที่เข้ามาแสวงหาผลประโยชน์จากปลาทูซึ่งเป็นปลาที่มีอยู่จำนวนมากในอ่าวไทย

มีหลักฐานว่าคนไทยรู้จักและคุ้นเคยกับการบริโภคปลาทูมาตั้งแต่ปลายอยุธยา ในระยะแรกการบริโภคส่วนใหญ่อยู่ในภาคกลาง ซึ่งเป็นพื้นที่ที่อยู่ไม่ห่างไกลจากชายฝั่งทะเล และมีคลองเป็นเส้นทางสำคัญในการขนส่ง หลัง พ.ศ. 2434 การบริโภคปลาทูได้ขยายตัวออกไปในภาคตะวันออกเฉียงเหนือและภาคเหนือเมื่อมีการตัดเส้นทางรถไฟไปยังบริเวณดังกล่าว การบริโภคปลาทูในสังคมไทยนั้นได้มีการเปลี่ยนแปลงครั้งใหญ่ เมื่อชาวจีนอพยพเข้ามา โดยเฉพาะในช่วงรัตนโกสินทร์ตอนต้น ทำให้ปริมาณการบริโภคปลาทูมีจำนวนเพิ่มขึ้น และรูปแบบการบริโภคจากเดิม คือ ปิ้ง นึ่ง ย่าง กลายเป็นปลาทูทอด วัฒนธรรมการบริโภคปลาทูทอดได้ถ่ายทอดเข้าสู่สังคมไทย ก่อให้เกิดการผสมผสานทางวัฒนธรรมระหว่างจีนกับไทย กลายเป็นน้ำพริกปลาทูทอดอาหารยอดนิยมของไทย ในภายหลังยังมีการนำปลาทูไปประกอบเป็นอาหารในสังคมไทยอีกนานาชนิดในหลากหลายวัฒนธรรม

นอกจากการบริโภคปลาทูภายในประเทศแล้ว ปลาทูยังเป็นสินค้าส่งออกที่สำคัญได้รับความนิยมจากตลาดปลาทูในต่างประเทศ ได้แก่ ประเทศอินโดนีเซีย สิงคโปร์ และฮ่องกง โดยมีประเทศอินโดนีเซียเป็นตลาดรับซื้อใหญ่ที่สำคัญ

จากความต้องการปลาทูของตลาดดังกล่าว ทำให้มีผู้สนใจเข้ามาลงทุนทำธุรกิจปลาทูทั้งด้านธุรกิจการประมง และธุรกิจการค้า ในช่วง พ.ศ. 2397-2496 ในการดำเนินงานผู้ประกอบการจะต้องทำเองทั้งหมด โดยรัฐจะไม่เข้ามาแทรกแซงในระบบการค้าเลย เพียงแต่ทำหน้าที่ในการเก็บภาษีเท่านั้น จนกระทั่ง พ.ศ. 2496 เมื่อรัฐบาลออกพระราชบัญญัติกิจการแพปลา และจัดตั้งองค์การสะพานปลาขึ้นทำให้ผู้ประกอบการต้องตกอยู่ใต้การควบคุมของรัฐบาล อันนำมาสู่การเปลี่ยนแปลงในระบบตลาดการค้า

นอกจากปลาทูจะก่อให้เกิดการลงทุนด้านการประมงและการค้าปลาทูแล้ว ยังก่อให้เกิดการลงทุนของธุรกิจต่อเนื่องตามมาในพื้นที่อ่างไทย ได้แก่ การทำเรือประมง เครื่องมือประมงรวมทั้งหัตถกรรมการสานเข่งปลาทูขึ้นในพื้นที่ต่าง ๆ เพื่อใช้เป็นภาชนะบรรจุปลาทูนึ่งอีกด้วย