วิทยานิพนธ์ระดับมหาบัณฑิต ปี 2548
น้ำตาลกับวัฒนธรรมการบริโภครสหวานในสังคมไทย พ.ศ. 2504-2539
โดย ชาติชาย มุกสง
ดาวน์โหลดได้ที่ https://digital.library.tu.ac.th/tu_dc/frontend/Info/item/dc:114205

บทคัดย่อ

         วิทยานิพนธ์ฉบับนี้ศึกษาน้ำตาลในฐานะเป็นวัตถุที่เข้ามาสัมพันธ์ในการดำเนิน ชีวิตประจำวันของผู้คนในสังคมไทย โดยมุ่งจะอธิบายการเปลี่ยนแปลงของการบริโภคน้ำตาลทรายในช่วงเวลาตั้งแต่ปี พ.ศ.2504-2539 ซึ่งเป็นช่วงเวลาที่การผลิตและการบริโภคน้ำตาลทรายเกิดการเปลี่ยนแปลงอย่างมีนัยสำคัญ กล่าวคือเป็นจุดเริ่มต้นของการผลิตน้ำตาลทรายได้เพียงพอ ต่อการบริโภคภายในประเทศเป็นครั้งแรกและตรงกันกับการเริ่มแผนพัฒนาเศรษฐกิจแห่งชาติฉบับ ที่ 1(พ.ศ. 2504-2509) จนกระทั่งถึงจุดสิ้นสุดแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติฉบับที่ 7 (พ.ศ.2535-2539) ที่สังคมไทยได้ตระหนักถึงอันตรายของการบริโภคน้ำตาลทรายต่อสุขภาพอย่าง ชัดเจนขึ้น โดยพยายามแสดงให้เห็นว่าการเปลี่ยนแปลงของการบริโภคน้ำตาลทรายนั้นเป็นผลพวงมาจากพลวัตทางเศรษฐกิจการเมืองและวัฒนธรรมของสังคมไทยโดยรวม การเปลี่ยนแปลงโครงสร้างทางเศรษฐกิจที่ก่อให้เกิดการผลิตน้ำตาลทรายในระบบอุตสาหกรรมที่ผลิตจำนวนมากให้จำหน่ายได้อย่างทั่วถึงและสามารถนำไปแปรรูปในอุตสาหกรรมต่อเนื่องต่าง ๆ ได้ ในขณะที่การเปลี่ยนแปลงทางสังคมวัฒนธรรมส่งผลให้เกิดการบริโภคน้ำตาลทรายทั้งทางตรงและทางอ้อมเป็นไปได้อย่างกว้างขวางขึ้นในสังคม การเปลี่ยนแปลงในชีวิตประจำวันอันเป็นผลมาจากระบบการผลิตทางเศรษฐกิจและระบบการเมืองก็ทำให้กาลเทศะของการทำงานและการดำเนิน ชีวิตประจำวันเปลี่ยนแปลงไป ขณะเดียวกันการเปลี่ยนแปลงทางกายภาพของเมือง วัตถุและเทคโนโลยีในสังคมก่อให้เกิดรูปแบบความสัมพันธ์ทางสังคมหรือวัฒนธรรมแบบใหม่ขึ้น อันส่งผล ต่อการบริโภคในภาพรวมและโดยเฉพาะการบริโภคน้ำตาลและรสหวานให้เกิดการเปลี่ยนแปลงไป ด้วย
         วัฒนธรรมการบริโภคสมัยใหม่จากวิถีชีวิตทันสมัยที่เกิดขึ้นอย่างแพร่หลายใน สังคมไทยเกิดจากความเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจที่เกิดขึ้นหลังจากนโยบายการพัฒนาประเทศเมื่อสี่ทศวรรษก่อน และสภาวการณ์ทางการเมืองที่เป็นประชาธิปไตยมากขึ้น จนฐานะของพลเมืองกำลังเปลี่ยนแปลงไปสู่ฐานะของผู้บริโภค ก็ล้วนแล้วแต่ทำให้เกิดการบริโภคสินค้าต่าง ๆ ในตลาด ที่ระบบทุนนิยมสร้างขึ้น พร้อมกับการผลิตสัญญะของวัฒนธรรมมาสวมทับลงบนตัวสินค้า ยิ่งทำให้กระบวนการผลิตและบริโภคในสังคมทุนนิยมเกิดการขยายตัวอย่างมาก และสินค้าที่มีสัญลักษณ์ของความทันสมัย อาทิ ฟาสต์ฟู้ด น้ำอัดลม เครื่องดื่มบำรุงกำลังพวก ชา กาแฟรวมทั้งของกินไม่เป็นมื้ออย่างขนมและไอศกรีม กลายเป็นสินค้าที่ผู้คนบริโภคกันเป็นปกติในวิถีชีวิตประจำวัน ประเด็นที่สำคัญคือสินค้าเหล่านั้นล้วนมีน้ำตาลเป็นส่วนผสมอยู่ทั้งสิ้น จึงเท่ากับเป็นการบริโภคน้ำตาลทางอ้อมกันมากขึ้นตามไปด้วย
         จุดเปลี่ยนสำคัญของการบริโภคน้ำตาลทรายในสังคมไทยเกิดขึ้นอีกครั้งในปลายทศวรรษ 2530 เมื่อวิธีคิดเรื่องสุขภาพได้เข้ามามีอิทธิพลต่อการบริโภคน้ำตาลทรายอย่างชัดเจนจากเดิมที่เคยมองว่าน้ำตาลทรายเป็นสารอาหารให้พลังงานประจำวันที่สำคัญ ด้วยการให้ความหมายใหม่เป็นสารอาหารที่มีอันตรายต่อสุขภาพและความสวยงามของรูปร่าง ก่อให้เกิดกระแสการบริโภค "ไร้น้ำตาล" ขึ้น อันสื่อความหมายถึงการบริโภคความหวานที่เปลี่ยนไป จากการบริโภคน้ำตาลทรายในฐานะสารอาหารไปเป็นการบริโภครสชาติความหวานของน้ำตาลทรายจากสารทดแทนความหวานหรือน้ำตาลเทียมแทน ขณะเดียวกันระบบทุนนิยมและบริโภคนิยมก็ได้ปรับตัวโดยการผลิตสินค้าไร้น้ำตาลมาตอบสนองตลาด ด้วยการนำเอาสัญญะของการมีสุขภาพหรือรูปร่างดีจากการไม่กินน้ำตาลทรายมาสวมทับความหมายใหม่ในตัวสินค้า เพื่อให้ระบบการผลิตและการบริโภคสินค้าในสังคมทุนนิยมที่ทำทุกอย่างเป็นสินค้าสามารถดำเนินต่อไปได้
         นอกจากนี้วิทยานิพนธ์ฉบับนี้ต้องการแสดงให้เห็นถึงวิธีการศึกษาประวัติศาสตร์ของ วัตถุในชีวิตประจำวัน ที่ต้องอาศัยการมองการเปลี่ยนแปลงของสังคมอย่างเป็นภาพรวม และเป็นผลจากความเป็นพลวัตกันของระบบความสัมพันธ์ทั้งระบบของสังคม ทั้งที่เกิดจากมนุษย์กับมนุษย์และมนุษย์กับวัตถุที่เข้ามาสัมพันธ์กับโลกประจำวันของผู้คนในช่วงเวลาต่าง ๆ ซึ่งชี้ให้เห็น ผ่านการศึกษาวัตถุในชีวิตประจำวันเช่นน้ำตาลทรายนั่นเอง